2109 Bestuurlijk oploopje

Op 24 september 2021 hebben we een online bestuurlijk oploopje met meer dan 20 wethouders en 10 ambtenaren over het verduurzamen van het maatschappelijk vastgoed.

Veel overeenstemming

Paul Hofman, portefeuillehouder maatschappelijk vastgoed in de VNG-commissie Energie-Klimaat en wethouder Bronckhorst, trapt af. Hij geeft aan dat de omvang van de opgave groot is, en dat gemeenten een verantwoordelijkheid hebben om een voorbeeldrol te nemen. Paul stelt dat nieuwbouw, beheer, onderhoud en verduurzaming van maatschappelijk vastgoed geen “gewone” taak is, maar echt een katalysator kan en moet zijn, moet inspireren. Verder roept hij op om goed te kijken wat de plannen zijn van de gemeente voor de buurt of wijk - transitievisies warmte, en daar dan goed op aan te sluiten of misschien zelfs vanuit het maatschappelijk vastgoed een boost aan te kunnen geven. Speel goed in op de samenhang tussen de diverse portefeuilles in het College.

Wat hij op het eind meeneemt naar Den Haag (hij is ook bestuurlijk aanspreekpunt vanuit de VNG-commissie EKEM) is dat er onder bestuurders veel overeenstemming is.

Minder regels en meer ruimte voor regie in de gemeenten zelf.
Er is veel meer geld nodig om het maatschappelijk vastgoed te verduurzamen.
De bekostiging voor onderwijshuisvesting (een wettelijke taak) is structureel te laag om gezonde en duurzame gebouwen mee te financieren.
Ook de extra’s via de miljoenennota en subsidies voldoen bij lange na niet.

Discussie over de route van het geld

Er is ook discussie, bijvoorbeeld over de wijze van financiering vanuit Den Haag. Om vaart te maken is het belangrijk geldstromen bij elkaar te brengen. Of het geld vanuit het rijk via het gemeentefonds moet worden gelabeld, daar zijn de meningen over verdeeld. Liever niet voor de reguliere taken omdat een gemeente een integrale afweging moet kunnen maken. Maar een van de wethouder hield een pleidooi om meer aan fondsvorming te doen. Voor extra geld gekoppeld aan prestatieafspraken kan dat een oplossing zijn.

Problemen met onderwijshuisvesting

Ook is het nodig om afspraken voor de lange termijn te kunnen maken. Dat kan bij onderwijshuisvesting op verschillende manieren, bijvoorbeeld via doordecentralisatie (specialiseren op één functie) of IHP’s, waarbij gemeenten ook nog wat te zeggen hebben over bijvoorbeeld het combineren van functies. Dat combineren is relevant voor de sociale én duurzaamheidsagenda. “Scholen zijn hubjes waar je je bredere wijkaanpak aan kan ophangen”, zegt een van de wethouders.

Nu hebben gemeenten weinig over onderwijshuisvesting te zeggen. “We mogen het betalen, maar de gebouwen zijn niet van ons en ook op het beheer hebben we weinig te zeggen. We hebben een wettelijke verplichting maar we worden met de handen op de rug gebonden voor een bedrag waarmee het voor zijn lang zal zijn leven niet uit kan.” De verduurzaming is ook een organisatieprobleem. De mogelijke opties en hun voor- en nadelen hebben we nog niet goed in beeld. Puntje voor vervolg.

Een wethouder vastgoed helpt

Er is van alles denkbaar om vaart te kunnen maken met het verduurzamen; meer draagvlak, strakke regels en meer openbare data. Maar wat ook goed vooruit helpt is als al het gemeentelijk vastgoed is ondergebracht bij één wethouder, vinden de aanwezigen.

Een wethouder vastgoed moet goed oog hebben voor wat er in de samenleving speelt en ook dapper en zakelijk zijn. Het vak is namelijk niet sexy en het afbreukrisico is groot. De koppeling met financiën is handig. “Dan kan je optreden als facilitator en de beleidsafweging ergens anders laten.” Maar in de context van de eigen gemeente kan ook de koppeling met stedelijke ontwikkeling handig zijn.

Mooie taak voor wethouders

Maar het allerbelangrijkste is dat het college de taak neerlegt bij degene die er een meest geschikt voor is en affiniteit mee heeft. Je hoeft geen vastgoedspecialist te zijn maar je moet wel strategisch kunnen denken; Waar wil de gemeente de komende jaren heen? Wat staat je te doen om daar te komen?

“Wat opvalt in de besluitvorming in gemeenten is dat vastgoed niet wordt gewaardeerd op wat het waard is. Vastgoed is niet sexy en als het geld moet kosten gaan we liever iets anders doen. Mooie taak voor wethouders de waarde van het vastgoed voor de samenleving meer aan de bestuurstafels te laten zien.”

Meer tekst in de overdracht

Tijdens verkiezingen valt er voor een wethouder doorgaans weinig eer te behalen met zijn of haar prestaties op vastgoed. Bij de nieuwe collegevorming is vastgoed tot op heden vaak ook geen belangrijk onderwerp. Maar wat niet is kan nog komen. Het onderwerp zal komende periode flink in de belangstelling staan. Zeker als de gemeente met haar eigen vastgoed een voorbeeldrol wil vervullen.

Het zou mooi zijn als er in het overdrachtsdocument voor een nieuwe wethouder vastgoed ook een paar zinnen over maatschappelijk vastgoed komen te staan. Iets wat de vertrekkende wethouder(s) daarin aan hun opvolger mee willen meegeven. Lessen die hij of zij wil delen.

Leergeld betalen

Dat delen is belangrijk. Binnen de gemeente wil je als wethouder natuurlijk shinen, maar het verduurzamen van vastgoed is ook een pittige klus. Bij Bouwstenen is er ruimte om van je fouten te leren, zegt een van de sprekers. Daarbij vertelt hij meteen welk leergeld zijn gemeente heeft betaald bij het verduurzamen van het vastgoed. Als je echt stappen wilt zetten moet je soms iets uitproberen en ontkom je niet aan ‘voortschrijdend inzicht’. Dus goed om in Bouwstenen-verband die kennis en inzichten te delen. Daar kan veel (leer) geld mee worden bespaard.

Meer wegen naar Rome

In de verhalen van de wethouders uit Oss, Amersfoort en Haarlem over de verduurzaming van het eigen vastgoed zijn de verschillen in achtergrond en bestuursstijlen te zien. Ook wordt duidelijk dat er meer wegen naar Rome leiden. En wat helpt is dat er in de samenleving ook veel kennis en innovatiekracht zit. Dat laatste betekent niet dat een bestuurder achterover kan leunen. Je moet veel investeren in verwachtingsmanagement. Soms ben je als wethouder zelfs een meewerkend voorman. Misschien niet leuk voor de vastgoedorganisatie, maar soms wel even nodig.

Andere ambtenaren

“Vastgoed vraagt ook een andere ambtenaar, iemand die wat ondernemender en sneller is en wat strategischer kan nadenken over de opgave”, zegt een wethouder. En iemand met meer gevoel voor de gebruikers. Daar is niet alleen energetisch nog winst te halen, maar het vraagt ook minder bestuurlijke regie als de vastgoedafdeling goed naar de gebruiker kijkt.

Als je meer wilt aansluiten bij de gebruikers en de dynamiek in de samenleving, moet er in je eigen organisatie ook wat veranderen, zegt een andere wethouder. “Dan moet je je eigen planning soms loslaten. Dat is soms lastig, maar heeft ons ook veel efficiencywinst opgeleverd.” .

En verder met het werk

En daarmee is een eind gekomen aan de bijeenkomst, maar niet aan het werk van de wethouders en Bouwstenen. Punten uit het overleg worden vertaald in acties en meegenomen naar volgende besprekingen.

Wat volgt

Fijn als alle ambtelijk verantwoordelijke voor vastgoed bij gemeenten onze landelijke enquête invullen. Zie hier welke gemeenten al ingevuld hebben en hier de enquête.

Op 9 december 2021 praten we elkaar bij over de resultaten van de vervolgacties en daar dan weer het vervolg op. Je bent daarvoor van harte uitgenodigd en kan je hier aanmelden.

Meer informatie

Over de aanpak van gemeenten:

Over verduurzamen:

Reactie toevoegen