Hoe bepaal je tot hoever je gaat met onrendabele verduurzamingsmaatregelen, als het geld schaars is en de ambities hoog zijn? In Utrecht doen ze dat met een heldere rekenmethode. “Elke ton CO₂ die je niet uitstoot, is pure klimaatwinst. Ter waarde van €875 om precies te zijn,” zegt Erik Leisink opgavemanager bij de gemeente Utrecht. “Dat bedrag – gebaseerd op de vermeden klimaatschade – gebruiken we als norm om te bepalen welke maatregelen wél of niet maatschappelijk verantwoord zijn. Zo krijgen we meer grip op onze keuzes én op onze impact. Rendabele maatregelen voeren we sowieso uit en deze methode helpt ons juist bij de afweging van alles daarboven.”
Versnellingsopgave liep vast
“De ambitie was helder: in 2040 moet de kernvoorraad energieneutraal zijn,” vertelt Erik. Maar al snel liep Utrecht vast in de praktijk. “Veel gebouwen haalden net geen ENG-label en vielen daardoor buiten de regeling. Je kreeg alleen geld als je energieneutraal werd, maar dat was technisch of financieel vaak net niet haalbaar. Dat haalde het tempo uit de versnellingsopgave. De regeling werkte dus niet en de uitvoering stokte.”
CO₂ als rekeneenheid
Daarom koos Utrecht voor een nieuwe aanpak, die zich richt op de werkelijke uitstoot van een pand. Elk project dat CO₂-besparing oplevert – en waarbij de kosten per vermeden ton onder de €875 blijven – komt in aanmerking voor een bijdrage uit de CO₂-reductiemethode, de opvolger van de versnellingsopgave.
“Dat bedrag is gebaseerd op onderzoek van het Duitse Umweltbundesamt, aangevuld met 25% extra klimaatschade, gebaseerd op aanvullend onderzoek,” legt Erik uit. “We gebruiken het nu om te bepalen hoe ver we willen gaan met onrendabele verduurzaming. Gemeente Utrecht wil graag klimaatschade in de toekomst voorkomen. Onrendabele duurzaamheidsinvesteringen die maximaal € 875 per ton bespaarde CO2 kosten zijn daarmee maatschappelijk te verantwoorden. Zowel naar naar de huidige als toekomstige inwoners van Utrecht.”
Wat zijn onrendabele investeringen?
Een onrendabele investering is een maatregel die zich niet terugverdient via bijvoorbeeld lagere energiekosten of reguliere subsidies. Het zijn maatregelen die wel klimaatwinst opleveren, maar waarvoor geen regulier potje is. Denk aan extra isolatie of technieken die verder gaan dan de wettelijke eisen.
“Als zo’n maatregel boven de grens van €875 per ton bespaarde CO₂ uitkomt, kijken we of het geld beter in een ander pand kan worden ingezet,” zegt Erik. “In de praktijk betekent dat veel rekenwerk. Per gebouw wordt een pakket aan maatregelen doorgerekend: wat kost het, wat levert het op en wat is de CO₂-besparing?”
Leren van de pilot
Erik: “We hebben de CO₂-reductiemethode getest in vier gebouwen. Sterrenzicht, het Volksbuurtmuseum aan de Waterstraat, de Musketon en de Vlampijpateliers. In drie daarvan konden we aanvullende duurzaamheidsmaatregelen doorrekenen die binnen de grens van €875 per ton CO₂ vielen – denk aan dakisolatie, HR++-glas en een hybride warmtepomp. Die investeringen zijn maatschappelijk verantwoord en voeren we nu uit. Sommige maatregelen vielen erbuiten, zoals gevelisolatie aan de binnenzijde. Die leverde te weinig CO₂-besparing op en was dus te duur per ton.”
“In het vierde gebouw, de Vlampijpateliers, bleek dat we al zo weinig uitstoten – doordat het pand is aangesloten op stadswarmte – dat extra maatregelen boven de grens uitkwamen. Daar doen we dus niks extra’s. Alles bij elkaar besparen we met deze drie projecten straks zo’n 49 ton CO₂ per jaar. Voor ons is dat het bewijs dat deze methode werkt: het is onderbouwd, praktisch en helpt ons scherpe keuzes te maken.”
Slim prioriteren
Utrecht heeft 450 panden in de kernvoorraad, waarvan 47% nog energielabel D t/m G heeft. Veel monumentale gebouwen hebben nog een laag energielabel. Omdat niet elk pand in één keer naar het klimaatdoel van 2050 kan worden gebracht, werkt de gemeente met een slimme routekaart. “We kijken welke panden op korte termijn móeten worden aangepakt, bijvoorbeeld vanwege wetgeving (zoals EPBD), en waar de meeste tonnen CO₂ te winnen zijn,” zegt Erik.
“Het liefst doe je een pand in één keer goed. Maar we weten dat dat financieel niet haalbaar is. Dus kijken we: waar kunnen we nu al winst boeken? En hoe zetten we ons beperkte budget van zo’n 7,5 miljoen euro voor de 86 panden met de laagste labels zo effectief mogelijk in?”
Nog veel te doen, maar met focus
De aanpak vraagt om keuzes. “We kunnen niet alles tegelijk,” zegt Erik nuchter. “We beginnen met de panden waar de winst het grootst is. Maar we beseffen ook dat sommige panden later opnieuw aangepakt moeten worden. Het is een manier om toch stappen te zetten, ondanks beperkte budgetten. En je kunt verantwoorden waar het geld naartoe gaat.”
De volgende stap
De regeling is gericht op energetische maatregelen – van dakisolatie tot hybride warmtepompen – maar Erik hoopt ook stappen te zetten richting circulariteit en natuurinclusiviteit. “We bouwen al af en toe met biobased materialen, zoals een tijdelijke sporthal of een gebouw met klikbricks. Maar echt structureel is het nog niet.”
Ook monitoring en gedrag komen steeds meer in beeld. “Een duurzaam pand werkt pas echt goed als het ook duurzaam wordt gebruikt. Den Bosch en Eindhoven lopen daarin voorop. Wij willen ook die kant op, met energiegebruik meten en daarover in gesprek met huurders.”
Elke ton telt
“We doen dit omdat we ons moreel verplicht voelen om klimaatschade te beperken. En omdat we denken: elke ton CO2 uitstoot die we besparen telt. Ook als het geld schaars is”, sluit Erik af.
Tips uit Utrecht
- Stel CO₂ centraal – kijk naast energielabels óók naar het vermijden van CO₂-uitstoot.
- Gebruik een heldere grens – €875 per ton CO₂ is concreet en werkbaar.
- Begin waar de meeste winst te behalen is – richt je op renovatie.
- Stuur met data – reken investeringen per pand en per maatregel door.
- Wees realistisch – liever goed dan perfect.
Inspiratie opdoen?Erik vertelt op 24 april meer over de Utrechtse CO₂-reductiemethode tijdens een bijeenkomst van Bouwstenen. Wil je weten hoe je deze aanpak zelf kunt inzetten in jouw gemeente? Meld je aan en doe mee! |
|
Meer informatie:
-
Raadsbrief: Uitkomst pilot CO2-reductiemethode verduurzamen maatschappelijk vastgoed
-
Webinfo: Aanpak verduurzamen gemeente Utrecht
-
Webinfo: Duurzaam en fris
