Voorzieningenlogica

De nieuwste studie van het Planbureau voor de Leefomgeving zet aan het denken over de bekostiging van onderwijs- en zorgvastgoed en de spanning tussen sectorale en ruimtelijke belangen.

Hoewel de studie van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) geen opzienbarende conclusies bevat, biedt het stof tot nadenken.

Nieuw begrippenkader

Het PBL introduceert een aantal begrippen die ook buiten de context van de studie van betekenis kunnen zijn. Ze spreken over:

• Voorzieningenlogica; het aanbod van voorzieningen en locatie centraal
• Dienstverleningslogica: het bedrijfsproces van de dienstverlener centraal
• Rendementslogica: het rendement van vastgoed centraal

In de bekostiging van het vastgoed voor het  PO- en VO-onderwijs staat de voorzieningenlogica centraal (in de buurt beschikbaar) en in de zorg de dienstverleningslogica met 'uitlopers' naar de rendementslogica.

Schaalvergroting bij doordecentralisatie

Het PBL baseert haar conclusies op vier casestudies in het onderwijs, vier in de zorg en een groot aantal interviews. Twee onderwijscases hebben betrekking op een 'doorgedecentraliseerde' situatie waarin niet de gemeente, maar de scholen de aard en locatie van de schoolgebouwen bepalen. Het PBL signaleert dat in deze situatie de neiging om vanuit bedrijfsmatige overwegingen het onderwijs te concentreren, minder tegenwicht krijgt. De dienstverleningslogica (hoe kunnen diensten zo doelmatig mogelijk worden ingericht), manifesteert zich daar sterker dan in situaties waarin de gemeente het voor het zeggen heeft en ook meer naar de spreiding wordt gekeken.

Stelselwijziging met gevolgen voor de buurt

De stelselwijziging in de langdurige zorg laat zich kenmerken van aanbodsturing (voorzieningenlogica) naar vraagvolgende bekostiging. Dit zou er volgens het PBL toe kunnen leiden dat de ouderenzorg zich terugtrekt uit gebieden met onvoldoende (zwaardere) zorgvraag. Als dat plaatsvindt, is dat vervelend voor de (te) kleine groep die op deze zorg is aangewezen, maar het heeft ook consequenties voor de omgeving. Veel zorgvoorzieningen vervullen immers een functie voor de buurt via bijvoorbeeld een goedkope maaltijdvoorziening.

Opmerkelijk; juist deconcentratie

Opmerkelijk is de bevinding van het PBL dat in de ouderenzorg sprake is van deconcentratie van woonzorggebouwen: er komen juist méér locaties, behalve in kleine kernen in krimpgebieden, en deze locaties zijn gemiddeld kleiner. Daarentegen is er bij basisscholen juist sprake van concentratie; er komen minder locaties met gemiddeld een groter oppervlak. De stelselwijzing in de Zorg (2012) is te recent om vast te stellen of deze van invloed is op de schaalverkleining bij zorggebouwen of dat deze een reeds ingezette trend versnellen. De vraag is interessant wat er in het onderwijs zou gebeuren bij een vraagvolgende bekostiging? Misschien resulteert ook deze in meer kleinschaligheid.

De bedoeling

Achter de begrippen die het PBL introduceert schuilen diverse “bedoelingen”: een actueel thema binnen Bouwstenen. Rond de huisvesting van maatschappelijke voorzieningen komen afspraken en regels voor die op zichzelf goed te verklaren zijn, maar niet altijd bijdragen aan de oorspronkelijke bedoeling en deze soms zelfs ondermijnen. De achtergrondstudie van het PBL maakt dit gevaar zichtbaar en geeft er woorden aan. Het voedt de verschillende gesprekken over de bedoeling en de wijze van sturing die in Bouwstenenverband worden gevoerd.

Geen tijd?

Het gebeurt niet vaak dat er een diepgravende studie gedaan wordt naar maatschappelijk vastgoed. Alleen daarom al verdient de achtergrondstudie 'Maatschappelijk vastgoed in verandering' van het PBL alle lof. Wie geen tijd heeft om het hele onderzoek tot zich te nemen, kan zich beperken tot het eerste deel Bevindingen (circa 20 pagina's), of de Samenvatting (2 pagina's).

Referenties

• Tennekes, J., e.a. (2017), Maatschappelijk vastgoed in verandering, Den Haag: PBL.