Ruimte voor onderwijs en opvang

Onderwijs en opvang ruimtelijk bij elkaar brengen in bestaande gebouwen is een grote en lastige opgave. Voorbeelden komen vooral uit het buitenland, maar er is ook Nederlands onderzoek.

Integratie van kinderopvang en school is slechts één van de opgaven waar scholen mee te maken krijgen. Ze moeten zich ook aanpassen aan veranderde onderwijskundige opvattingen. Het ligt voor de hand om deze opgaven te combineren.

De aanpak is ruimtelijk en architectonisch gezien relatief eenvoudig als het om nieuwbouw gaat. Dan kan de flexibiliteit die het nieuwe programma vraagt, vanaf het begin worden meegenomen in het ontwerp.

Veel lastiger is het geschikt maken van de circa 7.000 bestaande schoolgebouwen in Nederland; een ingewikkelde maar ook interessante opgave die tot bijzondere resultaten kan leiden.

Ingrepen in gradaties

De ingrepen zijn er in vele gradaties. Soms is de bestaande ruimte in het schoolgebouw groot genoeg, maar moet ze anders worden ingedeeld en gebruikt. Dat is aan de orde in krimpgebieden. In andere gevallen is een uitbreiding nodig.

Er zijn de laatste jaren veel voorbeelden van wat er vanuit de architectuur mogelijk is. Ze komen vooral uit het buitenland. Nederland loopt op dit terrein nog achter; de interessante voorbeelden zitten hier nog in de studiefase of ze betreffen niet de 'gewone' basisschool.

Enkele projecten zijn, gerangschikt van kleine naar grote ingrepen:

1.    De Baupiloten uit Berlijn gebruiken meubelobjecten als structurele ruimtelijke ingreep, en ze werken vaak samen met ouders, kinderen en buurtgenoten. Voorbeeld: de Erika Mann Grundschule in Berlijn. 

2.    In de Ordrupschool bij Kopenhagen behielden de architecten Bosch en Fjord de klassenindeling van de bestaande school. Ze deden kleine toevoegingen die een opwindende omgeving scheppen voor flexibel leren. 

3.    Cebra en Søren Robert Lund architecten verbonden de drie vleugels van de Bakkesgaardschool (Kopenhagen) met elkaar door het speelplein te bebouwen en boven op het dak een nieuwe speelplaats te maken. 

4.    Zander Roth architecten gaven de Grundschule Schulzendorf in Berlijn een verrassende nieuwe gevel van gevlochten wilgentenen. Het interieur van deze jaren-zestig school is uitbundig verbouwd en toegesneden op het nieuwe leren.    

5.    Een 19^e eeuwse school in het Belgische Sint-Joost-ten-Node is door architect Kathleen Mertens getransformeerd tot brede school, met een strakke uitbreiding. 

6.    Arconiko architecten verbouwden een voormalige sociale academie in Rotterdam tot huisvesting van twee brede scholen en kinderopvang. 

Nederlands onderzoek

In De transformatie van het schoolgebouw wordt verslag gedaan van het Nederlandse onderzoek naar de mogelijkheden van transformatie van bestaande schoolgebouwen tot 'gebouwen voor kinderen'. Het resultaat is de theoretische onderbouwing van de mogelijkheden voor slim ruimtegebruik.  

Onderzoeksbureau Mevrouw Meijer onderzoekt momenteel hoe je scholen uit de jaren '50 en '60 geschikt kunt maken voor nieuwe functies. Het onderzoek wordt op twee proefscholen uitgevoerd en levert informatie op voor soortgelijke scholen. In 2012 begint Mevrouw Meijer een onderzoek naar transformatie van jaren '70 en '80 scholen.

Meer informatie

• Slimmer met ruimte voor onderwijs en opvang sluit aan bij de punten die het werkveld heeft aangedragen voor de Agenda Maatschappelijk Vastgoed 2012. Op 8 november 2011 wordt het voorstel voor activiteiten hiervoor besproken met deelnemers aan de agendabijeenkomst.
• Mevrouw Meijer is daarbij. U kunt uw school ook aanmelden als onderzoeksobject. Zie voor meer informatie over Mevrouw Meijer: www.mevrouwmeijer.nu
• Zie hier meer informatie over zoektochten naar scholen op de website van Bouwstenen.
• Meer informatie over kinderopvang op de website van Bouwstenen.